24.04.2025
Prof. Janusz Degler „Witkacy mnie nie opuści, a ja nie opuszczę jego”


Prof. Janusz Degler „Witkacy mnie nie opuści, a ja nie opuszczę jego”
Czy można wskazać najważniejsze powody, które zadecydowały o tym, że zajął się Pan Profesor twórczością Witkacego?
Muszę cofnąć się do przeszłości, do roku 1957, kiedy ukazało się wydanie powieści Nienasycenie. Przyznam, że jej lektura była dla mnie prawdziwym szokiem. Całe moje dotychczasowe przekonanie o tym, czym jest literatura, po prostu się rozsypało. Wychowałem się na literaturze pozytywistycznej, na Żeromskim, a w klasie maturalnej miałem również do czynienia z literaturą radziecką, np. z książką Jak hartowała się stal. To był kanon, który ukształtował moje pojęcie o literaturze. Jednak lektura Nienasycenia całkowicie ten pogląd zdemolowała. Nowatorstwo tej powieści przybliżył mi mój wykładowca, prof. Stanisław Pietraszko, który opublikował obszerną recenzję wyjaśniającą, na czym ono polega. Po którymś wykładzie odważyłem się podejść do niego i zapytać, gdzie mogę przeczytać tę powieść. Odpowiedział, że w Ossolineum, ale studenci nie mają prawa korzystać z rękopisów bez specjalnej rekomendacji. Na szczęście napisał mi rekomendację i niedługo później znalazłem się w dziale rękopisów, gdzie położono przede mną ogromny foliowy folder zawierający pierwszą powieść Witkacego 622 upadki Bunga, pisaną tuż przed I wojną światową. Lektura tej powieści była kolejnym wielkim przeżyciem, i od tego momentu wiedziałem, że Witkacy mnie nie opuści, a ja nie opuszczę jego […] Odkrywanie Witkacego miało dwa główne wymiary […] Pierwszym było odkrywanie go na nowo po okresie cenzury, kiedy jego twórczość była na indeksie. Zaczęło się od malarstwa, którego wyjątkowość dostrzegli liczni krytycy i publiczność. Witkacy stał się portrecistą polskiej inteligencji, przedstawiając w swoich dziełach szeroki wachlarz zawodów – od artystów po rzemieślników. Kolejnym wymiarem była interpretacja jego życia i twórczości, w tym ukazanie go jako filozofa i twórcy poszukującego odpowiedzi na fundamentalne pytania o człowieka i Tajemnicę Istnienia. […] Witkacemu towarzyszyła legenda narkomana, „erotomana” lub „wariata Krupówek”. Takie ujęcie, choć może wydawać się zabawne, ciągle funkcjonuje w świadomości wielu ludzi. Jednak musimy walczyć z tą legendą, przypominając, że Witkacy był przede wszystkim wybitnym filozofem i artystą, który twórczo walczył o prawdę i swoją wizję świata. Na szczęście wspomnienia przyjaciół i pierwsze teksty analityczne ukazały nam wielkiego artystę, człowieka obdarzonego poczuciem humoru, dystansem wobec siebie, a jednocześnie wielkiego filozofa, który chciał zgłębić Tajemnicę Istnienia. […] To jest to, co on nazywał człowieczeństwem. Kontakt z Tajemnicą Istnienia wywołuje w nas uczucia metafizyczne. One decydują o naszej tożsamości jako ludzi.
Jakie zjawiska współczesnej rzeczywistości i kultury diagnozuje zdaniem Pana Profesora twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza?
Dziś, gdy patrzymy na jego prace, nie możemy nie dostrzegać podobieństw do współczesnych zjawisk kulturowych. Można powiedzieć, że Witkacy przewidział wiele procesów, które miały miejsce w XX wieku, jak choćby alienację jednostki w nowoczesnym społeczeństwie, zanik prawdziwych emocji i wartości czy zatarcie granic między rzeczywistością a iluzją. Jego postawa artystyczna, pełna wątpliwości, zrozumienia dla wewnętrznej pustki człowieka, wciąż pozostaje aktualna w świecie, w którym ludziom coraz trudniej odnaleźć sens w dobie technologii i globalizacji. „Idzie szare” to dobre motto do jego wizji przyszłości ludzkości […] Możemy zaryzykować twierdzenie, że spełnia się proroctwo Witkacego, że następuje daleko idąca standaryzacja, przede wszystkim kultury, że brakuje nam właśnie wielkich indywidualności, które mogłyby być dla każdego autorytetem. Że współczesna kultura, cywilizacja nie sprzyjają rozwojowi wielkich indywidualności i być może nie odczuwamy także potrzeby ich rozwoju, jaką on uważa za podstawowy wyróżnik człowieczeństwa. Być może nie odczuwamy właśnie tajemniczości istnienia, bo wszystko jest wyjaśnione przez naukę, wszystko jest poddane dokładnemu badaniu, nie ma właściwie tego, co nazywa tajemnicą […] zapewne, gdyby tak wstał z grobu i zobaczył, co się dzieje, byłby przerażony i być może wystosowałby kolejny apel: „ludzie, opamiętajcie się!”, „dokąd zmierzacie?”, „ to nie jest ta przyszłość, o którą walczyłem”.
Którą z ról Stanisława Ignacego Witkiewicza – jeśli można je jakoś oddzielić – uznałby Pan Profesor za obecnie pierwszoplanową: pisarza? filozofa? Malarza?
Witkacy jako twórca i filozof pozostaje dla nas źródłem nieustannych inspiracji. Jego twórczość, choć różnorodna, nie przestaje fascynować kolejne pokolenia. Z biegiem lat Witkacy stał się również postacią, którą porównuje się do kameleona – zmienia się w zależności od kontekstu społecznego, politycznego i artystycznego, ale zawsze zachowuje coś niezwykłego i nieuchwytnego.
Raz to był Witkacy filozof, raz Witkacy katastrofista, raz to był dramatopisarz – zupełnie wyjątkowy w naszej literaturze. Dobrym kluczem do Witkacego jest ten portret wielokrotny, na którym Witkacego widać w czterech pozach, zrobiony w Rosji w gabinecie luster, i można powiedzieć, że te cztery postacie, które tam siedzą, to jest Witkacy teoretyk sztuki, Witkacy malarz, Witkacy pisarz, filozof. Ale jest jeszcze jedna postać, której twarzy nie widzimy, bo jest ujęta od tyłu. I to jest najbardziej intrygujące – co trzeba zrobić, żeby zajrzeć mu w twarz, żeby zobaczyć jego minę? To jest ta tajemnica.
Przyszłość Witkacego jest zapewniona na wiele epok. Kolejne pokolenia będą do niego wracać, ponieważ Witkacy jako twórca i filozof pozostaje dla nas źródłem nieustannych inspiracji. Jego twórczość, choć różnorodna, wciąż nie przestaje fascynować..
Jakich języków, metod, konwencji powinien według Pana Profesora używać dzisiejszy teatr do scenicznej realizacji dramatów Stanisława Ignacego Witkiewicza?
Śledziłem dokładnie dzieła sceniczne Witkacego, śledzę je nadal i mogę powiedzieć, że w różnych okresach inscenizatorzy znajdowali taką czy inną metodę, sposób na granie jego dramatów. Wiemy, że wkracza on do teatru po 1956 roku na fali fascynacji Zachodem i nowymi metodami inscenizacji. Według zasady „im dziwniej, tym lepiej”. Wielu uważało, że zgodnie z tą teorią należy tak Witkacego interpretować. Niektórzy wielcy inscenizatorzy narzucali zresztą pewien styl, mówiliśmy np. o „przeszajnowanym” Witkacym, ponieważ Józef Szajna wystawiał Witkacego wielokrotnie i pewien sposób odczytania jego sztuk był naśladowany. Muszę powiedzieć, że dla mnie najlepszy Witkacy był Witkacym studenckim, na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Często za wzór stawiam inscenizacje Szewców przygotowane przez Włodka Hermana w teatrze Kalambur. Spektakl nie zawierał żadnych efektów scenicznych. Zawierzono tekstowi, aktorzy mówili znakomicie i tekst sam się bronił. Mimo że nie było żadnych pomysłów inscenizacyjnych, wystarczył świetnie podawany tekst – najprościej, jak tylko można. Sądzę, że to jest jeden ze sposobów na Witkacego, co nie znaczy, że odmawiam prawa do nowego odczytania przez kolejnych inscenizatorów problematyki jego sztuk i znajdowania klucza do niego poprzez nowe środki. Teatr się zmienia, a wraz z nim zmienia się sposób wystawiania Witkacego.
Rozmowa została zrealizowana na potrzeby konferencji pt. „Witkacy na UW” w 140 rocznicę urodzin Stanisława Ignacego Witkiewicza, przygotowanej przez Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Rozmowę przeprowadziła Magdalena Piejko. Całość rozmowy ukaże się w pokonferencyjnej publikacji na łamach Przeglądu Humanistycznego.
Aktualności

17.12
WitkAI – Spotkanie sztuki z technologią. Witkacy w wirtualnej rzeczywistości
WitkAI to innowacyjny projekt, który wykorzystuje sztuczną inteligencję, aby ożywić jednego z najbardziej oryginalnych artystów XX wieku – Stanisława Ignacego Witkiewicza. Dzięki temu wirtualnemu twórcy, każdy może zadać pytanie Witkacemu i poczuć się, jakby miał możliwość bezpośredniego dialogu z tym genialnym filozofem, malarzem i dramaturgiem.
Projekt nie tylko przywraca Witkacego do współczesnego świata, ale także wprowadza jego unikalną filozofię, poglądy na sztukę i życie do wirtualnej rzeczywistości, łącząc je z technologią AI. WitkAI daje możliwość zadania dowolnego pytania – od egzystencjalnych rozważań, przez pytania o sztukę, aż po jego poglądy na miłość i społeczeństwo.
To nowatorskie podejście do twórczości Witkacego pozwala na niepowtarzalne doświadczenie, które łączy klasyczną literaturę z nowoczesnymi technologiami. Dzięki współpracy z ekspertami i artystami, projekt ma na celu promowanie zarówno Witkacego, jak i możliwości sztucznej inteligencji w sztuce.
Przyjdź, zapytaj, odkryj – Witkacy czeka na Twoje pytanie!
___________________
Projekt realizowany ze środków Krajowego Planu Odbudowy, inwestycja A2.5.1: Program wspierania działalności podmiotów sektora kultury i przemysłów kreatywnych na rzecz stymulowania ich rozwoju. Sfinansowano przez Unię Europejską Next Generation EU.

27.11
„Ksiądz Marek” w konkursie „Klasyka Żywa”!
Z radością informujemy, że nasz spektakl „Ksiądz Marek” w reżyserii Jacka Raginisa został zakwalifikowany do X Konkursu na Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Polskiej i Europejskiej „Klasyka Żywa”! Szczegóły znajdziecie na stronie: www.klasykazywa.pl.
Gratulujemy całemu zespołowi twórczyń i twórców! To dzięki Wam ten spektakl mógł się narodzić i nabrać życia na scenie.
Na ogłoszenie wyników musimy jeszcze poczekać, ale to Wasze wsparcie i dobre myśli będą dla nas największą nagrodą! Wierzymy, że razem możemy celebrować piękno klasyki i moc teatru, który łączy pokolenia.


22.11
„Niemyte dusze / Narkotyki” w konkursie „Klasyka Żywa”!
Niezwykle miło nam poinformować, że nasz najnowszy spektakl „Niemyte dusze / Narkotyki” w reżyserii Anny Kękuś bierze udział w X Konkursie na Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Polskiej i Europejskiej „Klasyka Żywa” -> www.klasykazywa.pl.
Gratulujemy twórczyniom i twórcom!
Na wyniki konkursu musimy jeszcze zaczekać, ale Wy już trzymajcie za nas kciuki!


14.10
Czytanie performatywne w wykonaniu aktorów Teatru Klasyki Polskiej
Serdecznie zapraszamy już 31 października o godzinie 19:00 na czytanie performatywne w wykonaniu aktorów Teatru Klasyki Polskiej, które odbędzie się w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. Wstęp wolny.
OBOWIĄZUJĄ ZAPISY | KLIK
Europa została porwana. Najpierw przez Zeusa, i zaplecze tej historii jest nam doskonale znane. Porwanie, które opisuje Jarosław Marek Rymkiewicz ma niezwykłą intelektualną i poetycką strukturę. Pozwala ona przyjrzeć się – jak przez szkiełko powiększające – procesom społecznym i politycznym, w których uczestniczymy dzisiaj. Ma ambicje do bycia metaforą współczesności.
Bohaterami sztuki są postaci zarówno ze świata kultury francuskiej, brytyjskiej, jak i szeroko rozumianej rosyjskiej i polskiej. Rymkiewicz- historyk polskiej kultury i poeta jawi się tu także jako przenikliwy obserwator procesów historycznych i wybitny dramaturg.
Aktorzy:
Paweł Lipnicki
Robert Latusek
Maciej Wyczański
Marta Dylewska
Tomasz Drabek
Leszek Zduń
Jarosław Gajewski

30.07
„Bajka nie tylko o smoku” w konkursie „Klasyka Żywa”!
Niezwykle miło nam poinformować, że nasz najnowszy spektakl „Bajka nie tylko o smoku” w reżyserii Lidii Sadowej bierze udział w X Konkursie na Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Polskiej i Europejskiej „Klasyka Żywa” -> www.klasykazywa.pl.
Gratulujemy twórczyniom i twórcom!
Na wyniki konkursu musimy jeszcze zaczekać, ale Wy już trzymajcie za nas kciuki!

11.07
Festiwal Teatru Klasyki Polskiej w Żyrardowie
Wielkimi krokami zbliża się wspaniały Festiwal z plenerowymi spektaklami dla WAS!
Letnia edycja Festiwalu przyniesie Wam prawdziwe teatralne doznania, więc rezerwujcie daty w kalendarzu!
W pięknym Parku Dittricha w Żyrardowie odbędą się dwa spektakle:
27.07.2024, godz. 17:00 – „Śluby panieńskie”
28.07.2024, godz. 17:00 – „Powrót posła”
Wstęp na wydarzenia jest wolny!
Nie przegapcie okazji, aby spędzić letnie popołudnie w kulturalny sposób!

11.06
Informacja o przełożeniu terminów spektakli
Szanowni Państwo,
z powodów niezależnych od naszej instytucji informujemy o przełożeniu następujących spektakli:
– „Ksiądz Marek” w Muzeum Historii Polski (15.06.2024 i 16.06.2024)
– „Król i caryca” w Muzeum Historii Polski (22.06.2024 i 23.06.2024)
– „Trzy po trzy” w Instytucie Teologiczno-Pastoralnym im. św. Józefa S. Pelczara w Rzeszowie (19.06.2024)
– „Zemsta” w Instytucie Teologiczno-Pastoralnym im. św. Józefa S. Pelczara w Rzeszowie (20.06.2024)
– „Dożywocie” w Instytucie Teologiczno-Pastoralnym im. św. Józefa S. Pelczara w Rzeszowie (21.06.2024)
Zaangażowanie Teatru Klasyki Polskiej w dostarczanie niezapomnianych doświadczeń kulturalnych pozostaje niezmienne.
Zachęcamy do śledzenia naszego repertuaru i zapraszamy na pozostałe spektakle. Na bieżąco będziemy informować o wszelkich aktualizacjach poprzez naszą stronę internetową oraz media społecznościowe.
Zespół Teatru Klasyki Polskiej

06.05
Teatr Klasyki Polskiej po raz pierwszy w Białymstoku!
W Kinie Ton będzie można zobaczyć aż 3 spektakle:
– 8 maja „Król i caryca”
– 9 maja „Śluby panieńskie”
– 14 maja „Zemsta”
Na scenie m.in.: Halina Rowicka, Jerzy Zelnik, Jarosław Gajewski, Marta Dylewska, Ksawery Szlenkier, Dariusz Kowalski, czy Maciej Wyczański.
Serdecznie zapraszamy!
_______________________
Partnerem wydarzenia jest Polski Instytut Kultury
Repertuar

25.05
Maków Podhalański
Maków Podhalański, Makowskie Centrum Kultury
31.05
Chorzów
Chorzów, Chorzowskie Centrum Kultury
01.06
Marki
Marki, Mareckie Centrum Edukacyjno - Rekreacyjne

30.05
Białystok
Białystok, Nie Teatr
14.06
Zamość
Zamość, Zamojski Dom Kultury
13.10
Ciechanów
Ciechanów, Kino Łydynia

02.06
Żyrardów
Żyrardów, Centrum Kultury
08.06
Warszawa
Warszawa, Scena Stygmat, Plac Grzybowski 3/5
09.06
Warszawa
Warszawa, Scena Stygmat, Plac Grzybowski 3/5

15.06
Warszawa
Warszawa, Teatr Królewski w Starej Oranżerii, Muzeum Łazienki Królewskie
15.06
Warszawa
Warszawa, Teatr Królewski w Starej Oranżerii, Muzeum Łazienki Królewskie
14.11
Warszawa
Warszawa, Teatr Królewski w Starej Oranżerii, Muzeum Łazienki Królewskie

20.06
Warszawa
Warszawa, Scena Stygmat, Plac Grzybowski 3/5
22.06
Warszawa
Warszawa, Scena Stygmat, Plac Grzybowski 3/5
20.09
Warszawa
Warszawa, Scena Stygmat, Plac Grzybowski 3/5

19.07
Krasnystaw
Krasnystaw, Dworek Starościński
02.08
Zamość
Zamość , Zamojska Akademia Kultury
16.08
Warszawa
Warszawa, Łazienki Królewskie - Ogród przed Ermitażem